آداب معاشرت و روابط انسانی
انسان موجودی اجتماعی است و زندگی سعادتمندانه او در پرتو پیوندی مودت آمیز همراه با تفاهم و احترام متقابل با دیگر همنوعان امکان پذیر است.
اسلام نیز آیینی اجتماعی است که بیش تر فروع و دستورهایش از قبیل خمس ،زکات، حج، جهادو امر به معروف و ...جنبه اجتماعی دارد.
ارزشهای والای انسانی مانند خیرخواهی ،نوع دوستی ، وفاداری،گذشت،ایثار، درست کاری، محبت و .....در فرهنگ اسلام ارزنده ترین زمینه ساز رشد و ارتقای روحی و قرب معنوی به خداوند است.
کمال آدمی، بر اثرحسن انجام وظایفی به دست می آید که به موجب روابط گوناگون او با خود ،خداوندمتعال و همنوعانش بر عهده او نهاده شده است که در این مقاله به آداب معاشرت و رابطه او با دیگران اشاره می شود.
1-حسن خلق:
حسن خلق یعنی خصلت های پسندیده ای که لازم است انسان روح خود را به آن بیاراید،که مراد از آن خوش رویی ،خوش رفتاری و برخورد پسندیده با دیگران می باشد.
امام صادق علیه السلام می فرماید :حسن خلق آن است که بر خوردت را نرم کنی و سخنت را پاکیزه سازی و برادرت را با خوشرویی دیدار نمایی.
دین اسلام همواره پیروان خودش را به نرم خویی و ملایمت در رفتار با دیگران دعوت می نماید و آنان را از درشت گویی و تند خویی باز می دارد.
خداوند متعال ،پیامبران و سفیران خود را از انسان هایی عطوف و نرم خو و مهربان قرار داد تا بهتر بتوانند در مردم اثر گذار باشند.
این مردان بزرگ با برخورداری از حسن خلق و شرح صدر چنان با مردم با ملایمت و گشاده رویی رو برو می شدند که انسانهای حقیقت جو را شیفته خود نموده و او را از زلال هدایت سیراب می نمودند و گاهی دشمنان را نیز شرمنده می کردند.
قرآن کریم در سوره آل عمران آیه 159درباره پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله می فرماید: "در پرتو رحمت و لطف خدا با آنان مهربان و نرم خو شده ای و اگر خشن و سنگ دل بودی از اطرافت پراکنده می شدند".
در روایات معصومین علیهم السلام برای حسن خلق آثاری بیان شده است که به بخشی از آنها اشاره می شود:
خوش رویی دوستی را پایدار می کند-نیکو کاری و خوش اخلاقی سر زمین را آباد نموده و بر عمرها می افزاید-گنجینه های روزی در نرم خویی و گشاده رویی است-هر کس اخلاقش نیکو شد راه های زندگی برایش هموار می گردد-اخلاقت را نیکو کن تا خداوند حسابت را آسان کند-اخلاق نیکو گناهان و لغزشها را ذوب می کند همانگونه که آفتاب یخ را ذوب می نماید-بیشترین امتیازی که امت من به سبب داشتن آن به بهشت می روند تقوای الهی و حسن خلق است.
2-احترام به دیگران:
در اسلام برای حفظ احترام انسان و زندگی اجتماعی او قوانین ویژه ای وضع شده است به گونه ای اگر کسی جان ، مال و ناموس دیگران را مورد تجاوز قرار دهد و یا آبروی آنان را خدشه دار کند تحت پیگرد قانونی قرار می گیرد و در مواردی حدود الهی در مورد او به اجرا در می آید.
حضرت امیر المومنین علیه السلام به فرزندش امام حسن مجتبی علیه السلام می فرماید:
خویشتن را میان خود و دیگران میزان قرار ده ، آنچه را برای خود می خواهی ، برای دیگران بخواه و آنچه را برای خود خوش نمی داری ،برای دیگران نیز خوش ندار. به کسی ستم نکن ،چنان که دوست نداری به تو ستم شود و نیکی کن همانطور که دوست داری به تو نیکی شود.
انسان بخاطر نسبت ها و روابطی که با همنوعان خود دارد با آنها معاشرت و هم زیستی می نماید و شایسته است که هم در گفتار و هم در رفتار شیوه های مناسبی با شان و مقامشان به کار گیرد.
خدواند متعال در آیه 83سوره بقره می فرماید:"با مردم به خوبی سخن بگویید " و درباره پدر و مادر در آیه 23سوره اسراء می فرماید: با لحنی لطیف و بزرگوارانه با آنها سخن بگو و با آنان سخن نیک همراه با احترام داشته باش.
امام سجاد علیه السلام در باره احترام نسبت به معلم می فرماید:"صدایت را از صدای او بلند تر نکن و هر گاه کسی از او چیزی بپرسد تو در پاسخ پیش دستی نکن... در محضرش با کسی سخن نگو ".
پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرماید: از بزرگداشت برادر دینی این است که هدیه اش را بپذیرد و از آنچه دارد نسبت به او مضایقه نکند و به خاطر او خود را به رنج زیاد نیندازد.
در جای دیگر میفرماید:کسی که جلوی آبرو ریزی برادر مومنش را بگیرد از آتش دوزخ در امان است.
3-سلام و احوال پرسی:
هرملتی که از تمدن و فرهنگی اصیل و ریشه دار برخوردار است ،در برخوردهای اجتماعی خود ،شعارهای خاصی دارد.از آیات و روایات چنین بر می آید که «سلام» تحیت مخصوص و شعار شریعت اسلامی است.
خداوند متعال ،پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را در ایه 54 سوره انعام به این سنت پسندیده موظف کرده و فرمود: "هر گاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند (به آنها) بگو :سلام بر شما". آنحضرت نیز در سیره عملی خود مروج این سنت الهی و پسندیده بود تا جایی که در سلام کردن به مسلمانان پیش دستی می کرد و حتی به کودکان نیز سلام می کرد.
اهمیت سلام کردن در آموزه های دینی:
روایات
الف-از نشانه های تواضع این است که هر کس را ملاقات کردی به او سلام کنی.
ب-ادای سلام و گفتار نیکو ،از عوامل آمرزش است.
ج-شروع کننده سلام ، به خدا و رسولش نزدیک تر است.
د-بخیل ترین مردم کسی است که از سلام کردن خودداری کند.
ه-کوچک به بزرگ ،رهگذر به نشسته و گروه اندک به گروه بسیار سلام کند.
سلام یکی از نامهای پروردگار عالمیان و سخن و تحیت بهشتیان و یکی از نشانه های ادب می باشد که لازم است همه مومنین در ترویج آن بکوشند.
یکی از راه های جلب محبت و نشان دادن دوستی و رفاقت نسبت به دیگران سلام کردن است.....
ادامه دارد.
حجت الاسلام داود چمانی
معاون فرهنگی ،پژوهشی اداره کل تبلیغات اسلامی استان مرکزی